اختصاصی خانه گیتار ایران
نگاهی به ساختار کنسرتو گیتار در D،
اثر Mario Castelnuovo Tedesco
نویسنده : منصور حبیب دوست
این کنسرتو به سال ۱۹۳۹ نگاشته شده و نود و نهمین اثر آهنگساز میباشد. با اینکه تدسکو در بحبوحه تحولات بنیادین موسیقی این کنسرتو را ساخته اما در نگارش آن از جهات مختلف تابع روش قدماست. البته در زمینه هارمونی، جنبه هائی نسبتا نو در آن دیده میشود که استفاده از آکردهای موازی و مدآمیزی ماژور و مینور مبتنی بر مرکزیت نت «ر» از آن جمله اند؛ همچنین میتوان استفاده از گام پنتاتونیک و دوبل نمودن ملودی در فاصله چهارم و پنجم را به عنوان نکات قابل توجه در زمینه آهنگسازی این کنسرتو نام برد.
کنسرتو گیتار در D معرف نوعی تفکر نئوکلاسیک است که ریشه های آن را نه تنها در دوران رمانتیک و کلاسیک که در روشهای کنسرتونویسی آهنگسازان باروک ایتالیا، کسانی همچون ویوالدی نیز می توان جست. چنین تفکری تا حدودی نیز متناسب با معیارهای موسیقائی آندره سگوویا، مشوق تدسکو برای نوشتن این کنسرتو ست.
اما قبل از توضیح راجع به ساختار کنسرتو گیتار در D، اثر تدسکو، لازم است که به چند واژه و معنای آنها در این متن پرداخته شود.
کنسرتینو و کنسرتو: کنسرتینو به یک یا دسته ای از نوازندگان که در مقابل دسته ای بزرگتر از نوازندگان به نوعی رقابت موزیکال میپردازند اشاره دارد که در اینجا گیتار معرف کنسرتینو ست و ارکستر بدون آن که شامل دسته ای بزرگتر از نوازندگان است، معرف کنسرتو میباشد.
توت تی: اشاره به اجرای تمام نوازندگان یک ارکستر یا خوانندگان گروه کر با هم دارد.
کادنتزا: به قسمتهائی از یک قطعه خصوصا کنسرتوها اشاره دارد که معمولا بدون میزان نوشته شده و فاقد هرگونه آکمپانیمان هستند و نوازنده سولو آن قسمتها را متناسب با استنباط خود از بافت ملودیک و ریتمیک قطعه و ساختار آن مینوازد. معمولا نوازندگان در بیان کادنتزا خیلی آزادانه برخورد کرده و جنبه های مختلف بیانی خود را نمایش میدهند.
موومان: این واژه به معنای حرکت و تکاپوست و به یک بخش مشخص از یک قطعه که دارای ویژگیهای بسیار متمایز از بخشهای دیگر مانند تمپو و حالت، تنالیته یا نوعی مرکزیت است، اشاره دارد. در یک قطعه چند موومانی، ممکن است بین موومانها سکوت یا اتصال وجود داشته باشد.
فرم: واژه ای بسیار بحث انگیز در وادی هنر و موسیقی ست و اشاره دارد به روشی که بر مبنای آن یک هنرمند به بیانی منسجم از یک یا چند ایده میرسد. در تمامی هنرها و در هر زمان-مکانی، مشخص ترین عوامل به کار رفته برای ایجاد فرم عبارتند از: تکرار ایده و نشان دادن تضاد برای ایجاد تنوع.
در کنسرتو یک ویژگی بسیار مهم وجود دارد و آن تقابل و تضاد میان کنسرتینو و کنسرتو ست که باید به خوبی نشان داده شود. این تقابل معمولا در انتها و در قسمت کادنس تبدیل به نوعی همگونی و همسانی شده و یک نتیجه گیری فلسفی را موجب میشود و آن «وحدت عالم هستی در عین تضاد آن» است.
ایده: در یک نگاه کلی میتوان ایده را با سوژه و سوژه را با تم یکی دانست. آنچه که بینشان ایجاد اشتراک میکند همانا بیان یک «هویت» است؛ هنرمند سعی بر آن دارد که وجود داشتن چیزی را بیان کند. این چیز گاهی ایده، گاهی سوژه و گاه تم نامیده میشود.
هنرمند معمولا از هویتی که دارای شاخصه یا شاخصه های ممتازی ست استفاده میکند. این هویت در موسیقی در قالب عناصر مختلفی نمود مییابد. در دوره های پیش از مدرن نمودهای آگاهانه آن معمولا در ملودی و موتیف بود ولی آهنگساز مدرن و پس از آن هر عنصر صدائی را هویت داده و آن را به عنوان ایده معرفی میکند. البته در وادی موسیقی گیتار کلاسیک جلوه های چنین ابتکاراتی محدود بوده است.
در ادامه نگاهی به ساختار این کنسرتو خواهم داشت. (لازم به ذکر است که تحلیل نویسنده از این کنسرتو میتواند متفاوت از نظر دیگران باشد؛ این اختلاف، ریشه در روش بررسی آن دارد آنچنان که خود نویسنده هم با تغییر روش میتواند به نتایج دیگری برسد.)
موومان اول: کنسرتو با یک عبارت ملودیک شروع میشود که گیتار نیز حضور خود را با ارائه دگره ای از همین عبارت نشان میدهد. این عبارت که همچون عبارات دوران کلاسیک هشت میزانی ست اولین تم این موومان است و تا آخر موومان گونه هائی از آن نمود مییابند. عبارت شروع کنسرتو و کنسرتینو را در تصویر ۱a و ۱b میبینید. (در این مطلب تصاویر مربوط به ارکستر در قالب ساز پیانو ارائه شده که کاهش بافت ارکستر را به همراه داشته است.)
برای دیدن عکس بزرگتر کلیک کنید
برای دیدن عکس بزرگتر کلیک کنید
این نوع شروع یعنی ارائه یک تم توسط کنسرتو و سپس انتقال آن به کنسرتینو از ویژگیهای بیشتر کنسرتوها در تفکر کلاسیک بوده است.
عبارتی که توسط کنسرتو ارائه میشود دارای دو ویژگی اصلی ست: ۱٫ با ضرب بالا (Auftakt یا Upbeat) شروع میشود و ۲٫ به صورت سوال و جواب بوده و خود دو قسمتی میباشد که این ویژگی با خصلت هارمونیکی، انحنا و فرود آن مشخص میشود.
در ادامه این موومان پس از اولین کادنتزای گیتار که به صورت جریانی از آرپژهاست و نقش پاساژ متصل کننده را دارد، شاهد معرفی یک عبارت متمایز توسط گیتار هستیم که چند میزان بعد سولیست ویولون جواب آن را ارائه میکند؛ در ادامه موومان این دو عبارت بر خلاف عبارت آغازین، تعلق بیشتری به فضای مینور خواهند یافت و در نقطه مقابل آن که در فضای ماژور است قرار میگیرند و در مجموع تم دوم را میسازند. تم دوم نیز تا پایان موومان به صورتهای مختلف نمود مییابد. دو عبارت تم دوم را در تصویر ۱c و ۱d میبینید.
برای دیدن عکس بزرگتر کلیک کنید
برای دیدن عکس بزرگتر کلیک کنید
در اولین عبارت تم دوم که با ضرب بالا شروع میشود شاهد معرفی یک موتیف بسیار کلیدی هستیم که پس از اولین نمودش در جاهای مختلف موومان بسیار شنیده میشود و آن ترکیب حرکت نت دولاچنگ به سیاه میباشد.
دومین عبارت تم دوم دارای دو ویژگی مهم است: ۱٫ ریتم تریوله دارد و ۲٫ بر خلاف تم اول پائین رونده است نه بالا رونده.
این موومان بر اساس گسترش دو تم پیشگفته که دارای ویژگیهای ملودیک و ریتمیک مشخص بوده و در تضاد با یکدیگر هستند شکل یافته است.
موومان دوم: این موومان به خوبی تکنیک بالای تدسکو در آهنگسازی را نشان میدهد؛ در اینجا با یک موومان ارکستری ساخته شده از دو عبارت ملودیک روبرو هستیم. تدسکو با تکرار این دو عبارت بر درجات مختلف گام و نیز استفاده از رنگهای مختلف ارکستر و دینامیکهای متفاوت، تنوع و تازگی را همواره در تکرار آنها تامین نموده است. اولین عبارت در آغاز موومان توسط گیتار به عنوان کنسرتینو ارائه میشود و دومین عبارت اولین بار توسط دو کلارینت به عنوان نمایندگان کنسرتو ارائه میگردد که این دو عبارت را در تصویر ۲a و ۲b مشاهده میکنید.
تدسکو پس از کادنتزای گیتار بر اساس عبارت دوم که به معرفی یک عبارت جانبی متمایز با ترکیبی از چنگ و دو لاچنگ خاتمه مییابد، از ارائه همزمان دو تم پیشگفته در کنسرتینو و کنسرتو به صورت اجرای توت تی استفاده کرده و به این ترتیب در عین نشان دادن تضاد، هماهنگی و وحدت آنها را بازگو میسازد و به آن پیام فلسفی کنسرتو یعنی «وحدت عالم هستی در عین تضاد آن» به نحوی صریح اشاره میکند.
در انتهای این موومان به کادنسی مبتنی بر عبارت دوم میرسیم.
موومان سوم: یک روندوی گسترش یافته. واژه ritmico e cavalleresco معرف حالت و سرعت خاص اجرای آن است. به نظر میرسد که cavallerescoاز cavalletto گرفته شده؛ اگر چنین باشد cavalletto از chevalet فرانسوی به معنای خرک است و در اصطلاح عامیانه به معنای اسبسوار تیزپر میباشد. کاربرد آن با عبارت ritmico تاکید خاصی بر نوع ریتم و ضرباهنگ دارد و میتواند حالتهای اسبسواری را تداعی کند.
عبارت آغازین موومان سوم که در شکل ۳a ملاحظه میکنید به سبک دوره کلاسیک یک عبارت هشت میزانی بوده و شامل مواد اولیه سایر بخشهای این موومان است و از این رو تم اصلی آن میباشد. این عبارت آنچنان ویژگیهای ممتازی دارد که تا آخر موومان به نظر میآید همواره در حال شنیده شدن است.
عبارت آغازین دو ویژگی مهم دارد: ۱٫ با ضرب بالا شروع می شود و ۲٫ به صورت سوال و جواب است. این دو ویژگی تشابه آن با تم اول موومان اول را نشان میدهند و تاکیدی بر نگرش فرمال تدسکو هستند.
عبارتهای مختلفی در این موومان وجود دارند که هر کدام بر اساس برجسته شدن یک ویژگی خاص از تم اصلی ساخته شده اند. از میان این عبارتهای مختلف چندین عبارت میتوانند به عنوان عبارت تکرارشونده یا روندو در نظر گرفته شوند که تم اصلی و نیز یک عبارت خاص که توسط گیتار ارائه میشود از آن جمله اند. این عبارت خاص که در شکل ۳b اولین نمود آن را ملاحظه میکنید، دارای سه بار تکرار در خودش است که تمایزی بس آشکار با بقیه عبارات این موومان ایجاد میکند و از طرف دیگر هشت میزانی و کلاسیک است.
ادامه دارد
Related posts: