clip image002 مدها مترجم : میثم بیک محمدی
نویسنده: troy stetina
نوازنده و مدرس گیتار الکتریک
مدیر بخش راک
استقاده از مطالب برای دیگر سایت ها و نشریات به هر نحوی ممنوع میباشد
maysammuhammady@gmail.com

به ندرت به مسئله ای بر می خوریم که بیشتر از مدها باعث سردرگمی ما شود. مدها چه هستند؟ چگونه به کار می روند؟ این اسمهای عجیب و غریب که حتی درست تلفظ کردن شان هم مشکل است چه هستند؟ چه چیز در آنها هست که گیتاریستهای پیشرفته به طور غریزی احساس می کنند که تسلط بر این میدان مین یکی از کلیدهای درک و فهم دسته گیتار (Fingerboard) و مسائل مربوط به تنالیته و ساخت گام است؟ و البته تا حد زیادی نیز حق با آنها ست! تا اینجای موضوع، بسیاری از نوازندگان تلاش زیادی جهت فراگیری مدها می کنند، اما در اغلب مواقع قدمهای ضروری آخر جهت درک چگونگی کاربردِ درستِ آنها ناپیموده می ماند.

در این مقاله سعی خواهیم کرد این موضوع را بررسی و روشن کنیم و جهت درک بهتر موضوع استفاده از لغات تخصصی را به حداقل برسانیم. با این حال، استفاده از برخی اصطلاحات اجتناب ناپذیر است. پس یک فنجان قهوه غلیظ برای خودتان بریزید و بعد دستهایتان را به سمت آسمان بالا ببرید و ابن ورد را زمزمه کنید: “منگیتاریسیس فهمیسیسیس همهچیسیس.” به یاد داشته باشید که اگر درمرتبه اول تمام نکات را متوجه نشدید، به موازات اینکه نوازندگی تان پیشرفت می کند مفهموم آنها را نیز در خواهید یافت و نکات ضعف خود را خواهید پوشاند.

مدها چه هستند؟

مدها در واقع نام دیگر گامها می باشند. اما تفسیری جالب دارند. آنها گامهایی هستند که با مبداء قرار دادن یک گام مادر و جابجائی نقطه آغازش تشکیل می شوند. بنابراین، بیایید کار را با دو ماژور آغاز کنیم (دو، ر، می، فا، سل، لا، سی، دو). تا زمانی که نت دو به عنوان نقطع شروع یا نت پایه در نظر گرفته شود، آن نتها به عنوان دو ماژور شناخته می شوند. اما همین نتها را از ر تا ر بعدی بنوازید، در نتیجه ر نت پایه قرار می گیرد و ناگهان آن نتها به ر دورین (D Dorian) تبدیل می شوند (شکل ۱).

در این حالت می گوییم ر دورین مدِ دوم دو ماژور است. به خاطر داشته باشید ر دورین نتهای مشابه دو ماژور را در خود دارد جز اینکه تنها نقطه آغاز در آن متفاوت است. در قدم بعد از نت سوم یعنی می شروع کنید و در این صورت مد سوم دو ماژور یعنی می فریجین (E Phrygian) را خواهید داشت. اگر کار را به همین ترتیب ادامه دهیم، هر یک از هفت نت دو ماژور می تواند در جای خود نت پایه در نظر گرفته شود که در این صورت، از آن گام ماژور هفت مد مختلف به وجود می آید که به ترتیب عبارتند از: یونین (Ionian)، دورین (Dorian)، فریجین (Phrygian)، لیدین (Lydian)، میکسولیدین (Mixolydian)، ائولین (Aeolian) و لوکرین (Locrian).
اصلا ً نمی فهمم!
نگذارید این اسمهای عجیب و غریب شما را بترسانند. فقط با کمی تمرین، آنها را مانند کف دست تان خواهید شناخت. اگر این پرسش ذهنتان را به خود مشغول کرده که چرا نام آنها بدین گونه است باید گفته شود که نام آنها از مناطق جغرافیایی در یونان باستان گرفته شده (یونیا، لیدیا و غیره). هر کدام آز آن مناطق مد خاصی را ترجیح می دادند و گرایشی ویژه به استفاده از آن مد در سبک موسیقی خود داشتند. اگرچه امروزه آنان را به طور کاملا ً متفاوت استفاده می کنیم اما رویه نامگذاری آنها تغییری نکرده است.

شکل ۱

44ge001 مدها

اکنون بیایید کارمان را آغاز کنیم و به بررسی آنها بپردازیم و ترتیب صحیح شان را بیاموزیم. شکل ۲ تمام مدهای مشتق شده از دو ماژور را به همراه نتهای مخصوص هر کدام نشان می دهد. یونین در واقع نام مدال معادل خود گام ماژور است. همانطور که می دانید دورین مد دوم گام ماژور است و مد سوم فریجین نامیده می شود. در قدم بعدی لیدین و پس از آن میکسولیدین می آید. بهتر است همانطور که نام این دو مد آشکارا به هم مرتبط هستند و به دلایلی که بعدا ً به آنها اشاره خواهم کرد، این دو را با هم در نظر بگیریم. مد ششم، ائولین، نام مدال معادل گام مینور طبیعی است. و آخر از حیث ترتیب نه از حیث اهمیت، مد لوکرین، دیوانه ترین اینها است.
شکل ۲

5age001 مدها

ترتیب این مدها را به خاطر بسپارید و مکررا ً نامشان را تکرار کنید. انجام این کار مهم است چراکه ترتیب آنها همیشه یکسان است. هر گام ماژوری را که در نظر بگیرید، دورین همیشه مد دوم آن خواهد بود است.

فریجین بعد از دورین می آید و پشت سر آن هم لیدین و …. در حقیقت اگر هر درجه از گام ماژور را شماره گذاری کنیم: ۱-۲-۳-۴-۵-۶-۷، و هر شماره را به مد مربوط به آن شماره متصل کنیم، می توانیم به نتایج کلی ای در مورد چگونگی ارتباط مدها با یکدیگر دست یابیم. برای نمونه، چه مدی بر روی درجه پنجم گام ماژور شروع می شود؟ پاسخ میکسولیدین خواهد بود.

یا چه مدی بر روی درجه دوم مد دورین شروع می شود؟ پاسخ فریجین است. چه مدی بر روی درجه سوم گام مینور( مد ائولین) شروع می شود؟ با ائولین شروع کنید و سه پله به بالا بروید: ائولین، لوکرین و یونین. پاسخ یونین خواهد بود.

اجتماع مجدد خانواده
گامهایی که از نتهای مشابه استفاده می کنند “نسبی” خوانده می شوند و به یکدیگر مرتبط هستند. از آنجایی که تمام مدهای نشان داده شده در شکل ۲ منحصرا ً از هفت نت مشابه تشکیل شده اند، تمامشان با یکدیگر مرتبط هستند. از این منظر به آنها نگاه کردن- در نظر گرفتن تمام مدهایی که از یک گام مادر مشتق شده اند- دیدن آنها از یک منظر خویشاوندی است. این مجموعه یک خانواده بزرگ و خوشحال است، لا اقل در ظاهر.
حالا کاربرد واقعی آنها در موسیقی به چه صورت است؟

خب، دانستن رابطه خویشاوندی مدها در سطح عملی کار چندانی برای ما انجام نمی دهد. صادقانه بگویم، اگرچه مزایایی دارد اما بیشتر جنبه نظری دارد. تصور کنیم می خواستید بر روی یک ریف در ر دورین سولو بنوازید و الگوهای گام دورین را نمی دانید اما الگوهای گام ماژور را می دانید. خب، از آنجایی که دو ماژور و ر دورین از نتهای یکسانی تشکیل شده اند، می توانید از الگوی دو ماژور جهت سولو نوازی در ر دورین استفاده کنید (شکل ۳). می توانید محاسبه مشابهی برای استفاده از الگوهای گام ماژور جهت نواختن هر مد دیگری انجام دهید. (ائولین یا الگوهای مینور طبیعی نیز مو ثر واقع خواهند شد، اگر این الگوها را بهتر می شناسید).

clip image001 مدها

البته این روش “سریع و کثیف” کاربرد مدها هزینه ای هم در بر خواهد داشت. مشکل این مسئله این است که این امر یک خود فریبی کامل است. شما دو ماژور می بینید و فکر می کنید در حالی که در واقع ر دورین می نوازید. در نتیجه، بسیار بهتر خواهد بود اگر با واقعیت روبرو شویم و مسائل را آن طور که هستند ببینیم و در این مورد، نواختن در ر دورین یعنی دیدن نتهایی که به تونیکهای ر مرتبط هستند. این مسئله باعث می شود الگوهای دسته گیتار کمی متفاوت به نظر برسند و به نوبه خود بر روی چگونگی استفاده از آن نتها تاثیر می گذارد.

این موضوع اشکال دیگری نیز دارد و باعث می شود کسی فکر کند،” اگر دو ماژور و ر دورین نتهای مشابهی را استفاده می کنند پس هر دو یکی هستند.” خیر، نیستند! اگر بودند، کلید دو ماژور و ر دورین مانند هم صدا می دادند. در عین حال تجربه به ما می گوید یک کلید ماژور صدایی شاد دارد و یک کلید مینور صدایی غم انگیز (دورین نوعی از مینور به حساب می آید). جهت حل این معما، ناچاریم به طریقی کاملا ً متفاوت مدها را بررسی کنیم.

جهان های موازی
یک روش مهم جهت درک مدها بررسی آنها به شکل موازی است. به زبان ساده، بررسی مدها به شکل موازی بدین معنی است که آنهایی که از یک نت همسان شروع می شوند را کنار یکدیگر گذاشته و با هم مقایسه کنیم. بنابراین، دو یونین با مدهای دو دورین، دو فریجین، دو لیدین، دو میکسولیدین و غیره…مقایسه می شود. این کار روی دیگر سکه را به ما نشان می دهد. مدهای نسبی از نتهای یکسانی تشکیل شده اند اما نت پایه در آنها متفاوت است ولی مدهای موازی از نتهای پایه یکسان اما نتهای تشکیل دهنده متفاوت ساخته می شوند. این روش در واقع هر مد را در جای خودش به صورت یک گام با احساس و حالت خاص خود بررسی می کند.
از یونین (ماژور) شروع می کنیم. دقت کنید چگونه نتها را شماره گذاری می کنیم: ۱-۲-۳-۴-۵-۶-۷(شکل ۴). نتهای هر کدام از مدهای بعد، با بمل یا دیز کردن ممکن است به عنوان تغییر نتهای این گامهای ماژور مورد بررسی قرار گیرند.
شکل ۴

1112e001 مدها

مد بعدی دورین است که از این نتها تشکیل شده: دو- ر- می بمل- فا- سل- لا- سی بمل. اگر این را با دو ماژور مقایسه کنیم متوجه خواهیم شد که سوم و هفتم در دو دورین بمل شده اند. بنابراین، شماره گذاری تنال دورین به این صورت است: .۱-۲-b3-4-5-6-b7 (شکل ۵ الف).

 مدها

این مسئله به روشنی ارتباط بین دو ماژور و دو دورین را مشخص می کند بدین معنی که هرگاه درجات سوم و هفتم هر گام ماژوری را بمل کنید، گامی که به دست می آید یک مد دورین است. این موضوع ارتباط موازی نام دارد و بسیار قوی تر و سودمند تر از دیدگاه نسبی است. برای درک بهتر ویژگیهای ذاتی این دو مد می توانید به آهنگهای “Hello Goodbye” از بیتلز و “Surfing With The Alien” از جو ستریانی گوش کنید (به شکل شماره ۱۱ رجوع کنید). برای مقایسه شنیداری تمام مدها می توانید به کتاب Metal Lead Guitar Vol.2 رجوع کنید.
مد بعدی فریجین می باشد (شکل ۵ ب). این مد فضای تیره تری دارد و چهار نت در آن بمل شده (b2-b3-b6-b7). به شکل خاص، دوم بمل شده ویژگی برجسته گیتار فلامنکو و به شکل عام از ویژگیهای موسیقی منطقه خاور میانه است. این مد همچنین یکی از ارکان سبکهای راکِ سنگین تر و تیره تر شده و به عنوان مثال می توان به آهنگ “Killing Road” از گروه Megadeath اشاره کرد.
شکل ۵ ب

 مدها

لیدین مد چهارم گام ماژور است (شکل ۵ ج). این مد دقیقا ً همانند گام ماژور است با این تفاوت که درجه چهارم در آن دیز شده است. ریف قطعه کلاسیک “Freewill” از گروه Rush نشان دهنده شخصیت عجیب این مد است.
شکل ۵ ج

 مدها

در قدم بعدی میکسولیدین قرار دارد (شکل ۵ د). این مد گامی ماژور با هفتمی بمل شده است و از نظر حسی شبیه گام ماژور می باشد اما طبیعتی آرام تر دارد. یک ریتم استاندارد Boogie یا Rockabilly نشان دهنده میکسولیدین می باشد.
شکل ۵ د

 مدها

مد ائولین همانند گام مبینور طبیعی است (شکل ۵ و). بسته به کاربرد آن، این مد فضایی تیره، غم انگیز و شاید هم وهم آلود دارد. ملودی قدیمی “Snake Charmer” نشان دهنده این مد است.
شکل ۵ و

 مدها

مد لوکرین همانند فریجین می باشد با این تفاوت که پنجم نیز در آن بمل شده است (شکل ۵ ه). قطعه “Sad But True” از متالیکا مثال خوبی برای این مد می باشد.
شکل ۵ ه

 مدها

همانگونه که در این قطعات می شنوید، هر مد با حال هوای خاص خود در جای خودش می تواند نقش یک گام را ایفا کند. پس مهم است آنها را اینگونه بیاموزید، نه اینکه فقط به عنوان گامهای ماژور جابجا شده (تنبلا ممکنه به “Sad But True” به چشم فا ماژور که از می تا می نواخته میشه نگاه کنن).

استفاده از مدها در موسیقی
اکنون بیایید به کار گیری یکی از مدها را امتحان کنیم. روند کار بسیار ساده است، کافیست یکی از مدهای هفت گانه را انتخاب کرده و منحصرا ً از نتهای آن به عنوان مبنایی برای سولو، ریف یا آهنگ تان استفاده کنید. برای مثال، بیایید فریجین را امتحان کنیم (شکل ۶). اکنون با در دست داشتن این نتها (لا- سی بمل- دو- ر- می- فا- سل)، سعی کنید تعدادی ریف یا لیک جالب بسازید.
شکل ۶

 مدها

رمز کار در اینجا به خاطر سپردن نت “لا” به عنوان نت پایه است. بنابراین، جهت ابقای ماهیت واقعی “لا فریجین”، احتمالا ً ناچار خواهید بود مکررا ً به آن گام بازگردید یا حداقل این کار را در نقاط کلیدی در ریتم انجام دهید. اگر با این کار مشکل دارید شکل ۷ را بررسی کنید. این مثال یک جمله است که تمام هفت نت لا فریجین را مورد استفاده قرار می دهد و به شکلی کاملا ً واضح از سیم آزاد لا به عنوان صدای پایه ریف بهره می جوید.
شکل ۷

 مدها

برای یادگیری مدها و ویژگیهای خاص شان، می توانیم آنها را به دو گروه مشابه تقسیم کنیم. اساسا ً، تمام مدها با نت سوم ماژور (۳) در گروه ماژورها قرار می گیرند و آن دسته که نت سوم مینور دارند (b3) در گروه مینورها جا خوش می کنند. شکل ۸ چگونگی این تقسیم بندی را نشان می دهد. یونین، لیدین و میکسولیدین سه مد ماژور گونه هستند. برای ساختن لیدین از گام ماژور تنها کافیست چهارم را دیز کنید و برای ساختن میسولیدین از گام ماژور تنها هفتم را بمل کنید.

گروه مینورها با سردستگی گام مینور طبیعی (مد ائولین) شناخته می شود. جهت ساختن مینور طبیعی از ماژور درجات سوم، ششم و هفتم را بمل کنید. سپس الگوی مینور را به عنوانی مبنایی جهت خلق دیگر مدهای مینور مورد استفاده قرار دهید. دورین یک گام مینور طبیعی با ششمی دیز شده و فریجین مینوری طبیعی با دومی بمل شده هستند. لوکرین که مد عجیب این گروه است تنالیته ای نیم کاسته (Half-Diminished) دارد. این مد همانند فریجین می باشد با این تفاوت که درجه پنجم در آن بمل شده است.
شکل ۸

 مدها

اگر نمی توانید تمام این مطالب را به خاطر بسپارید، نگران نباشید. تنها به یاد داشته باشید این سیستم طبقه بندی وجود دارد و همینطور که قطعات جدید را فرا می گیرید و با مدها به صورت عملی آشنا می شوید، دانش تان به مرور در این مورد افزایش پیدا می کند.

نتهای “خارج” و مدهای موازی
پس ازدرک استفاده از هر مدی به عنوان یک گام در جای خودش، یک روش پیشرفته تر جهت استفاده از مدها به کارگیری آنها به صورت دو یا چند مد موازی است. اغلب جالبترین و هیجان انگیزترین نتها، نتهای خارج از مد اصلی هستند و بسیاری از نوازندگان مطرح به بهترین وجه از این مسئله استفاده می کنند. سبکهای راک و بلوز به طور خاص از کاربرد مدهای موازی بهره جسته و از ترکیب آنها در یک جمله ی تنها استفاده می کنند.

و اینجا جاییست که درک درست و کامل از ماهیت موازی مدها بسیار سودمند خواهد بود. تبدیل کردن آنها کار ساده ای است، مثلا ً برای تبدیل مد میکسولیدین به دورین، کافیست درجه سوم را بمل کنید. اما اگر تنها از منظر نسبی مدها را آموخته باشید انجام این کار غیر ممکن است.

دانستن این که مد میکسولیدین بر روی درجه پنجم گام ماژور و مد دورین بر روی درجه دوم آغاز می شوند کار چندانی برای ما در اینجا انجام نمی دهد. برای مثال، تنالیته موازی همچنین مبنای دیگر مسائل پیشرفته مانند تکنیک “Pitch Axis” جو ستریانی می باشد. شکل ۹ که مدهای ر ائولین، ر فریجین و ر دورین را در یک لیک با هم ترکیب کرده است را بررسی کنید.
شکل ۹

 مدها

 

مد نوازی
علیرغم استفاده از نتهای “خارج”، در بخش اعظم یک آهنگ، همچنان نتهای یک گام یا مد حکم فرمایی می کنند. این موضوع “تونالیته” یا “کلید” آهنگ خوانده می شود که برابر با گام “مادر” است، چیزی که در ابتدا هنگام بررسی ماهیت نسبی مدها به آن برخوردیم. این گام مادر است که آهنگ را در اختیار دارد و با ویژگیهای خاص خود حال و هوای کلی آن را مشخص می کند. اما درون این قالب بزرگ، همانطور که توالی آکوردها به جلو حرکت می کند فعل و انفعالات مدال نسبی نیز خود را نشان می دهد.

این بدین خاطر است که عامل تعیین کننده در رابطه با مدها “ریشه” است و همانطور که توالی آکوردها به جلو حرکت می کند، نت پایه به طور موقت با هر آکورد تغییر می کند. برای مثال بیایید آهنگی را در کلید دو ماژور با توالی آکورد دو ماژور، فا ماژور و سل ماژور در نظر بگیریم. بر روی این توالی، یک لید گیتاریست احتمالا ً فقط نتهای دو ماژور را خواهد نواخت و این در حالیست که به واقع، مدها در حال شکل گیری هستند. بر روی دو(C) نتهای دو ماژور،خب، دو ماژور را می سازند.

اما نتهای دو ماژور بر روی تونیک فا، فا لیدین را به وجود می آورند. این مسئله را امتحان کنید. یک آکورد فا ماژور که با نتهای دو ماژور همراهی می شود را نواخته و پدیدار شدن ماهیت لیدین را ببینید (به خصوص به چهارم دیز که نت اختصاصی لیدین است توجه کنید). در آخر، دو ماژور بر روی تونیک سل، سل میکسولیدین را به وجود می آورد.

شکل ۱۰ چگونگی تشکیل مدها به طور طبیعی در یک توالی ساده را نشان می دهد. در واقع این مثال بیشتر آرپژ است تا مد، اما در آخر میکسولیدین به شکلی کاملا ً شفاف خود را نشان می دهد. خصوصیت های مدال هنگام توقف بیشتر بر روی هر آکورد و نواختن نتهای بیشتری از گام، تمایل بیشتری به ظهور دارند. شکل ۱۰

a34534 مدها

ممکن است شما کاملا ً این جنبه از کار را نادیده بگیرید و به خود بگویید :” خودش درست میشه” یا اینکه آگاهانه از خصوصیات ذاتی مدال بر روی هر آکورد استفاده کرده و آن را تقویت کنید. این مسئله “مد نوازی” خوانده می شود و هیچ ارتباطی با تونالیته کلی کار ندارد- چه یک مد باشد یا نباشد- و این بدین معناست که شما از خصوصیات مدال پنهان در توالی آکوردها آگاه هستید و سعی می کنید طوری بنوازید که این خصوصیات برجسته شوند.

مدهای دیگر

تا به اینجای کار کاملا ً بر روی هفت مد گام ماژور (یا مینور) تمرکز کرده بویم. اما دیگر گونه های گامها نیز ممکن است دارای مد شوند. جَز معمولا ً از گام مینور ملودیک که به عنوان “گام مینور جز” نیز شناخته می شود، استفاده می کند و هفت مد حاصل از آن نیز در جز کاربرد دارد.

این مدها به ترتیب عبارتند از: مینور ملودیک جز، دورین b2، لیدین افزوده، لیدین b7، میکسولیدین b13، لوکرین #۲ و سوپر لوکرین. اگر واقعا ً مشتاق یادگیری تمام این چیزها هستید، این مدها را امتحان کنید. اما قبل از آن حتما ً در هفت مدی که پیشتر گفته شد تسلط کافی را کسب نمایید.

در آخر بیایید یک رابطه جالب مدال دیگر بین گام مینور هارمونیک و فریجین نمایان (یا اسپَنیش- فلامنکو) را بررسی کنیم. مینور هارمونیک مانند مینور طبیعی است با این تفاوت که یک هفتم ماژور دارد. فریجین نمایان هم مانند فریجین است با تفاوت یک سوم ماژور. هر دوی این گامها صدایی عجیب و شبیه به هم دارند و خیلی دور از انتظار نیست که هر کدام مد دیگری باشد.

اگر مینور هارمونیک را گام مادر در نظر بگیریم، فریجین نمایان را مد پنجم خواهید یافت. به عبارت دیگر، اگر از نت پنجم هر گام مینور هارمونیکی شروع کنید آنچه که می نوازید فریجین نمایان خواهد بود. و اگر فریجین نمایان را گام مادر در نظر بگیرید، خواهید دید که مینور هارمونیک مد چهارم آن می باشد.
شکل ۱۱

برای دیدن تصویری بزرگتر کلیک کنید

adclip image002 مدها

اختتامیه
مهمترین نکته در اینجا درک چگونگی تشکیل مدها است و بعد از آن تشخیص این مسئله که ممکن است جوهره اصلی آهنگها یک مد باشد تا تنها یک گام مینور یا ماژور. تمام مدها در جای خود می توانند به عنوان یک گام در نظر گرفته شوند، پس بهتر است آنان را اینگونه بیاموزید. اگر این مبحث، مقوله ای کاملا ً جدید برایتان بود، انتظار مسلط شدن بر آن را در یک روز و چه بسا یک ماه نداشته باشید. هر چقدر می توانید را برداشت کنید و همانطور که دانش تان در مورد موسیقی بیشتر می شود و گامهای بیشتری فرا می گیرید، گهگاهی این مطلب را دوباره مرور کنید. به تدریج تمام مسایل برایتان جا می افتد. موفق باشید

این مطلب را به اشتراک بگذارید:
cloob مدها viwio مدها twitter مدها facebook مدها google buzz مدها google مدها digg مدها yahoo مدها

هیچ مطلب مرتبطی وجود ندارد