منبع ماهنامه مقام موسیقیایی
دکتر هانا تهرانی
خالق کارمن:
ژرژ بیزه هنوز کودک بود که به موسیقی رو آورد. پدر و مادرش و یک معلم آواز و پیانو او را در سن ۹ سالگی در کنسرواتوار پاریس ثبت‌نام کردند. ژاک فرومنتال هالوی آهنگساز و خالق “La Juive” و چندین اپرای دیگر که بعدها پدر‌خوانده ژرژ شد، یکی از معلمان کنسرواتوار بود. بیزه توانست در ایتالیا جایزه معتبر «رم» را ببرد و پس از سه سال تحصیل در ایتالیا، دوباره به پاریس برگشت، اما هیچ یک از اپراهایش موفقیتی کسب نکردند.
کمی بعد از نخستین نمایش «جمیله» بود که توجه بیزه به سوی موضوع «کارمن» جلب شد. احتمالاً کامیل دو لوسل که بعدها مدیر اپرای کمیک شد، در این توجه دادن نقش ارزنده‌ای داشت. در مورد نحوه شکل‌گیری این اپرا، مدارک چندانی در دست نیست. قرار بود این اپرا در ماه می سال ۱۸۷۴ و با خوانندگی ماریا رُزه صورت بگیرد، اما تا سپتامبر به تعویق افتاد، چون بیزه نتوانسته بود آن را تمام کند. در این هنگام بیزه تصمیم گرفت اجرای کارمن را به عهده سلستین گالی ماری که در آن زمان از محبوبیت فراوانی برخوردار بود، بگذارد.
سرانجام در سوم مارس ۱۸۷۵ اپرا اجرا شد و مردم هیچ استقبالی از آن نکردند و منتقدین آن را بشدّت به سخره گرفتند. ژرژ بیزه در سن ۳۸ سالگی، یعنی سه ماه بعد از این شکست، در اثر سکته قلبی درگذشت. در سوم ژوئن سال ۱۸۷۵، کارمن برای سی‌و‌سومین بار در پاریس اجرا شد و با موفقیت بسیار عظیمی روبرو گردید. بعدها دوست ژرژ بیزه، ارنست گوئیرو، گفتگوهای اپرا را نوشت و کمی موسیقی باله به پرده چهارم اضافه کرد. او این بخش را از میان سایر آثار بیزه بیرون کشیده بود.
نسخه‌ای که به زبان ایتالیایی اجرا شد، شهرت کارمن را از سن پترزبورگ تا لندن و نیویورک (سال ۱۸۷۸) گسترش داد و از آن پس کارمن در سرتاسر دنیا با موفقیت تمام به اجرا درآمد. اجراهای مهم کارمن عبارتند از:
بوداپست (۱۸۷۶) ، استکهلم (۱۸۷۸)، هامبورگ (۱۸۸۰)، پراگ (۱۸۸۰)، آمستردام (۱۸۸۷)، کپنهاگ (۱۸۸۷)، هلسینکی (۱۸۸۹، به زبان روسی)، زاگرب (۱۸۹۳)، صوفیه (۱۹۱۲) و شانگهای (۱۹۱۸، به زبان روسی).
کارمن به هر زبانی که اجرا شود، چه در قالب اپرای کمیک و زبان محاوره باشد و چه در قالب‌های دیگر، از جمله آثاری است که پیوسته روی صحنه‌ها اجرا می‌شود و نزد تماشاگران سراسر دنیا از محبوبیت خاصی برخوردار است. بر اساس یک تحقیق، ترانه «گاوباز» از همه قطعات موسیقی جهان محبوب‌تر است.
اپرای کارمن
کارمن اپرائی است که بر اساس نوول پروسپه مریمه و توسط ژرژ بیزه (۱۸۷۵ ــ ۱۸۳۸) ساخته و برای اولین‌بار در سوم مارس ۱۸۷۵ در اپرا کمیک پاریس با شرکت افراد زیر اجرا شد:
کارمن: سلستین گالی ــ ماری، دون خوزه: پل لری، اسکامیلو: ژاک بوهی، میشلاّ: مارگریت شاپوی
کارمن یک دختر کولی است که در کارخانه تولید سیگار کار می‌کند. دون خوزه سرجوخه‌ای از ناواره، اسکامیلو یک گاو باز، میشلا دختر کشاورز اهل ناواره، فراسکوئیتا و مرسدس، دختران کولی و دوستان کارمن، دان کائیر‌و و رمندادو قاچاقچی، زونیگا ستوان و مورالس سرجوخه هستند. ماجرا در اطراف سویل و در سالهای ۱۸۲۰ اتفاق می‌افتد.
پرده اول:
بیرون از کارخانه سیگار سازی، سربازها با زنهایی که آنجا کار می‌کنند، حرف می‌زنند. میشلاّ به طرف خوزه، دلباخته کارمن می‌رود
پرده دوم
برج لیل‌لاس در کناره شهر قرار دارد. در اینجا کارمن و دوستانش با سربازها ملاقات می‌کنند. سه مرد به نامهای اسکامیلو (گاو باز)، زونیگا (ستوان ارتش) و خوزه عاشق او هستند.
پرده سوم
گروهی از کولی‌ها که خوزه به آنها پیوسته است، در کوهها اردو می‌زنند. میشلاّ دنبال خوزه می‌گردد تا به او بگوید که مادرش دارد می‌میرد. اسکامیلو دنبال گروه قاچاقچی‌هاست با این امید که یک بار دیگر کارمن را ببیند، ولی با خوزه روبرو می‌شود.
پرده چهارم
جشن و گاو بازی، اسکامیلو در آنجا به دنبال کارمن است. خوزه از کارمن می‌خواهد که همراه او برود. کارمن خواهش او را رد می‌کند…
از دیگر آثار «الکساندر سزار لئوپولدبیزه»
معروف به ژرژ بیزه اپرای «دُن پرکوپیو»، قطعه‌ی «واسکو دوگاما» و اپرای «صیادان مروارید» می‌باشد.
هیچ مطلب مرتبطی وجود ندارد