تاریخچه موسیقی

دانشی که یک نوازنده بعنوان موزیسین باید بدان آگاه باشد شناخت از موسیقی و اجزای آن میباشد نه تنها اشراف به نت ها و قواعد تئوریک بلکه توجه کافی به فلسفه هنر و موسیقی – تاریخ موسیقی و شناخت دوره های موسیقی و تاثیر سایر هنرها بر موسیقی و غیره میباشد. که سعی میشود طی مباحث پیوسته به هر یک از آنها پرداخته شود. اما مبانی موسیقی ومباحث مربوط به آن

مسلما با وجود کتابهای بسیار مفید در این زمینه لزومی نیست تا این مطالب در سایت قرار گیرد اما باتوجه به اینکه در آموزش گیتار یکی از مراحل آموزش شناخت تئوری موسیقیست سعی شده است تا با گردآوری و جمع بندی از کتابهای مختلف به هدف نهایی مطلوبی برسیم.

منابع استفاده شده در این سری از مطالب :

۱= موسیقی از الف تا ی از کیوان میرهادی
۲=تئوری موسیقی پورتراب
۳=تئوری موسیقی منصوری
۴=تئوری موسیقی الهامیان
۵=درک و دریافت موسیقی از راجر کیمن
۶=جامعه شناسی هنر موسیقی-حسن زندباف
۷=هنر چیست؟ لئون تولستوی
۸=بیان اندیشه در موسیقی – سیدنی فینکنشتاین
۹=تاریخ فشرده موسیقی آکسفورد
۱۰=آموزش گیتار کلاسیک – سیامک مهاجر
۱۱=اطلاعات جامع موسیقی: نوشته: بهرام نفری
۱۲=فرهنگ معین: نوشته: دکتر محمد معین
۱۳=موسیقی کلاسیک و انواع قطعه های آن: نویسنده: مهدی عاطف راد
که مجوعه ارزشمندی در این زمینه بوجود بیاوریم. و بطور کامل از ابتدا به بیان ارکان موسیقی بپردازیم.

تاریخ موسیقی

مصر باستان
در مصر باستان مانند اغلب ملل متمدن موسیقی رواج داشته است . آلات و ادوات موسیقی از قبیل چنگ – تنبور – نی – نی مشابه هبوا – نی دو شاخه – بوق و کرنا و سیتار – سنج – طبل و دایره به انضمام چند قطعه کوچک صدا دار که همگی در موسیقی مصری استفاده می شده است .
نوعی ساز زهی همانند سه تار ایرانی نیز وجود داشته که دارای سه یا چهار سیم بوده و فرنگیها آن را مادر گیتار امروزی می نامند . اختراع و ابداع یک نوع ارگ ساده و ابتدایی را که دارای لوله های متعدد بوده را به مصریان باستان نسبت می دهند . در واقع تعدادی از سازهای مصری را در نقش های باستانی این تمدن به خوبی مشاهده کرد .

موسیقی سومریها
بر طبق شواهد و قرائن تاریخی موسیقی مجلسی و موسیقی مذهبی نقش مهمی در انواع مراسم تشریفاتی و آداب و رسوم سومر طرح آن نشان دهنده سازی است که در قسمت پایین شبیه به سیتار هندی است که در قسمت قاعده آن جعبه ای برای انعکاس صدا وجود دارد و نوازنده ای مشغول نواختن آن با دو دست می باشد . در قسمت بالای تصویر نقش برجسته چند نفر قرار دارد که در دست یکی از آنها سازی مشابه سنج قرار دارد و با چکشی مشغول نواختن آن است . افراد دیگر نیز در حال پایکوبی و یا دست زدن هستند . همگی نشانگر محفلی از موسیقی است که در یکی از آئینها شرکت داردند.

موسیقی آسوریها
گفته می شود خدایان آسوری دوستار موسیقی بوده اند و آسوریها به همین دلیل در مراسم عبادی و پرستش رب النوع های خود موسیقی های مخصوصی می نواخته اند . آلات موسیقی آسوریها تشکیل می شده از نوعی چنگ مثلثی شکل – یک نوع سیتار ۵ تا ۱۰ سیمه و چند نوع نی ساده و مضاعف – بوق و تنبور در آثار نقش برجسته از اقوام آسوری بدست آمده است که در آنها اغلب نوازندگان به صورت تک نوازی و یا در ارکسترهای چند نفره مشغول نواختن می باشد .

تفاوتهای موسیقی شرق و غرب
بسیار واضح و طبیعی است که موسیقی ملتهای مختلف از بسیاری از جهات چه از نظر فنی و هنری و چه از حیث اجتماعی و فرهنگی متفاوت باشد.بدین طریق موسیقی غربی با موسیقی شرقی بطور ریشه ای و پایه ای با هم تفاوتهای اساسی دارند و موسیقی کشورهایی همچون المان – فرانسه – ایتالیا و روسیه با اینکه از نظر پایه به هم نزدیک اند از حیث کیفیت و حالت با یکدیگر تفاوتهایی دارند. بطور اصولی گام دیاتونیک و فواصل پرده و نیم پرده پایه موسیقی غربی ( گام بزرگ و اقسام مختلف گام کوچک )است .

ولی گامهای ایرانی از ۱۲۴ فاصله ربع پرده تشکیل می شود . همین مسئله است که موسیقی ایرانی را از موسیقی غربی متمایز و مجزا می کند . اختلاف مهم موسیقی ایرانی با غربی در واقع وجود گامهای متشکل از نیم پرده در موسیقی غرب فواصل ربع پرده در گامهای موسیقی شرقی و حالات خاص هر دو نوع موسیقی می باشد.

در حقیقت خاصیت درون گرایی بودن الحان و نغمه های شرقی وعلاوه بر آن خلاقیت بداهه نوازی و حرکات ملودی است که از جمله اختلافات موسیقی ما موسیقی غربی می باشد. در حالی که موسیقی غربی چه به شکل یک اتود کوچک و چه به شکل اجراهای عظیم ارکستری بر پایه اصول و قواعد و اهداف زیبایی شناسانه تصنیف می شود و بدیهه سازی و آزادی تغییر لحن موسیقی شرق جزو کیفیات موسیقی غربی نیست .

موسیقی عیلامیها
اقوام عیلامی میز دارای موسیقی خاص بوده بوده اند و مخصوصا در مراسم مذهبی – اعیاد و جشنها از آن استفاده می کردند . آلات موسیقی اصولا بر دو نوع خاص بوده چنگ و نی و طبق قرائن از آلات موسیقی و ضربی و کوبشی نیز سود می برده اند .یکی از سازهای مشهور آنها سازی بوده شبیه به سنتور و بعدها تغییر شکل و فرم یافته
به نحوی که با افزودن پدالهایی به طریقی تغییر شکل یافته که به گونه ای اولیه پیانو تبدی شده است .
تعدادی نقوش برجسته عیلامی وجود دارد که به خوبی نشانگر موزیسینهای آنها در حال نواختن است . در یکی از این نقوش دسته نوازندگان و سرایندگان دیده می شود .
در نقش برجسته دیگر – دسته ای متشکل از یازده نوازنده وجود داردکه هفت نفر آنها مشغول نواختن چنگ (هارپ) هستند – دو نفر مشغول نواختن نی مضاعف هستند و نفر دیگر مشغول نواختن سازی شبیه سنتور می باشد . نفر آخر سازی شبیه ساز ضربی می نوازد . در این تصویر تعدادی زن و بچه وجود نیز دارد که احتمالا مشغول آوازخوانی گروهی و یا تماشا کردن هستند .

واژه موسیقی:
موسیقی، به هر نوا و صدایی گفته می‌شود که شنیدنی و خوش‌آیند باشد و انسان یا موجودات زنده را دچار تحولی کند. واژه موسیقی از واژه ای یونانی و گرفته شده از کلمه Mousika و مشتق از کلمه Muse می باشد که نام رب النوع حافظ شعر و ادب و موسیقی یونان باستان می باشد. موسیقی را هنر بیان احساسات به وسیله آواها گفته اند که مهمترین عوامل آن صدا و ریتم هستند و همچنین دانش ترکیب صداها به گونه ای که خوش آیند باشد و سبب انبساط و انقلاب روان گردد نامیده می شود؛ پیشینیان موسیقی را چنین تعریف کرده اند: معرفت الحان و آنچه التیام الحان بدان بود و بدان کامل شود.

ارسطو موسیقی را یکی از شاخه های ریاضی می دانسته و فیلسوفان اسلامی نیز این نظر را پذیرفته اند همانند ابو علی سینا که در بخش ریاضی کتاب شفا از موسیقی نام برده است ولی از آنجا که همه ویژگی های موسیقی مانند ریاضی مسلم و غیرقابل تغییر نیست، بلکه ذوق وقریحه سازنده و نوازنده هم در آن دخالت تام دارد، آن را هنر نیز می دانند. در هر صورت موسیقی امروز دانش و هنری گسترده است که دارای بخش های گوناگون و تخصصی می باشدبه تعابیر دیگر لفظ موسیقی در اصل به قاف مفتوح و الف مقصوره است که آن را مخففی از موسیقار از واژه های عرب ترکیبی است از (موسی) به معنی نغمه و (قی) به معنی خوش و لذت انگیز ذکر شده.
کلمه موسیقی طبق گفته ها از قرن سوم هجری در ایران رایج شده و حکمای قدیمی معتقد بودند که معلول صداهای ناشی از تحرک و جنبش افلاک است.

نوازندگان ساز زهی یافته شده در شوش متعلق به هزاره دوم پیش از میلاد

و موسیقی علم تالیف الحان و ادوار و نغمات می باشد.همچنین این واژه به آهنگی که گروهی از نغمات پی در پی و ترکیبی باشد اطلاق میشود.
به هر صورت موسیقی را هنر بیان عواطف و احساسات به وسیله اصوات گفته اند و مهمترین عامل آن را صدا و وزن ذکر نموده اند و همچنین صنعت ترکیب اصوات به لحنی خوش آیند که سبب لذت سامعه و انبساط و انقلاب روح گردد نامیده شده است .

ارسطو موسیقی را از شعب علم ریاضی می دانست و ابوعلی سینا نیز در بخش ریاضی کتاب شفا موسیقی را ذکر کرده نموده. به هر طریق موسیقی امروز علم و هنری
(یا صنعت) وسیع و جهان شمول است که دارای بخشهای بسیار متنوع و تخصصی مانند موسیقی ارکستریک – موسیقی جاز – موسیقی محلی – موسیقی آوازی – موسیقی سازی – موسیقی مذهبی – موسیقی عامیانه – موسیقی معماری – موسیقی الکترونیک و غیره … میشود.

اجرای موسیقی :
اجرای موسیقی از جهت روش ارائه بر دو نوع کلی آواز و نوازندگی تقسیم میشود . که در اصطلاح موسیقی سازی و آوازی گفته میشود.

موسیقی سازی:
این گروه آثار برای یک یا چند ساز یا برای ارکستر کوچک( مجلسی) یا برای ارکستر بزرگ تصنیف می شوند. یکی از انواع این آثار که برای یک ساز تنها یا دو ساز تصنیف می شود، سونات می باشد. دوئت اثری برای دو ساز، تریو اثری برای سه ساز، کورتت اثری برای چهار ساز، کوئینتت اثری برای پنج ساز، سکستت اثری برای شش ساز، سپتت اثری برای هفت ساز، اکتت اثری برای هشت ساز می باشد. موسیقی مجلسی اثری است برای ارکستری کوچک حد اکثر با ده- دوازده نوازنده که معمولاً سازهای زهی در آن نقش مهم تری دارند.

سمفونی اثری است برای ارکستر بزرگ که معمولاً به فرم سونات و دارای چهار بخش یا بیشتر است که در توصیف افکار و احساسات و ایده ها و عاطفه های عمیق تصنیف می شود و یکی از عالی ترین و کامل ترین شکل های موسیقی کلاسیک است. کنسرتو اثری است برای یک ساز در برابر ارکستر. معمولاً این ساز سلو ویولن یا پیانو و گاهی نیز گیتار یا هارپ و فلوت و دیگر سازهاست و در این گونه آثار ساز در برابر ارکستر نقش اصلی و ارکستر نقش همراهی کننده را بر عهده دارد و بین آن ها مکالمه ای همراه با پرسش و پاسخ یا همنوایی برقرار است. کنسرتو ها اغلب دارای سه قسمت تند و کند متناوب می باشند. پوئم سنفونی اثری است برای ارکستربر روی یک داستان یا یک ایده ذهنی یا بر مبنای یک توصیف مشخص، مانند توصیف یک پدیده طبیعی یا خود طبیعت، یا توصیف یک شخصیت و مانند این ها. فانتزی و کاپریچیو قطعاتی با فرم آزاد هستند و دارای مضمونی عاشقانه و غنایی( لیریک) و لحنی رمانتیک و احساساتی می باشند. از دیگر آثار سازی می توان به بالاد، پاساکاگلیا، شاکن، پرلود، روندو، سوئیت، فوگ، کانن، واریاسیون اشاره کرد.

موسیقی آوازی:
این گونه از موسیقی برای صدای انسانی و بیشتر بر روی کلام و گاهی به صورت زمزمه بدون کلام ( نجوا یاwhisper) سروده می شود. آواز ممکن است فردی(سولو) یا جمعی( کُر) باشد. از مهم ترین انواع این آثار می توان به این ها اشاره کرد:

لید: اثری برای یک صدا و یک ساز- کانتات: فرمی ست آوازی متعلق به دوره باروک- اوراتوریو: اثری ست آوازی و چند بخشی به همراهی ارکستر و کُر بر روی متنی طولانی که معمولاً دینی- آیینی یا توصیفی است- مس: آوازی ست کلیسایی برای یادبود حوادث شام آخر عیسای مسیح- رکوییم: مرثیه ای ست که در سوگ مرگ عزیزی سروده می شود- مادریگال: آوازی ست غیر مذهبی و دارای کلامی ساده و دلنشین- پاسیون: ذکر مصیبت به زبان موسیقی بر روی یکی از متون قدیمی کلیسا در بیان درد و رنج های عیسای مسیح یا حواریونش- سمفونی آوازی: سمفونی دارای بخش های آوازی با صدای تکخوان یا گروه خوانی.

موسیقی صحنه ای:
موزیکی ست که همراه نمایش است و باید بر روی صحنه نمایش و به کمک بازیگران و رقصندگان اجرا شود. مانند اپرا- اپرت- بالت- موسیقی صحنه ای- و انواع رقص های تک نفره، چند نفره و گروهی مانند والس، پلونز، تانگو، بلرو، فاندانگو، روندو، رومبا، ساراباند، سه گی دیلا، منوئه و …

موسیقی نظری (تئوریک) :
شامل مجموعه قواعد ئ علائمی است که به وسیله آنها ما قادر به ثبت و نوشتن اصوات خاهیم شد و از طریق این علائم و زبان خاص می توانیم اصوات را نظم داده و با یکدیگر ترکیب و تلفیق کنیم .
مهمترین فصول مورد بحث تئوری موسیقی شامل :
۱-قواعد و علائم نت نویسی و نت خوانی
۲-علم فیزیک صدا و صوت شناسی و آکوستیک
۳-علم هماهنگی هارمونی و ترکیب اصوات مختلف استوار است که اصطلاح ایتالیایی آن accordu می باشد و بر پایه تلفیق و اجرای همزمان اصوات مختلف استوار است.
۴-علم ساز شناسی که خود شامل دو بخش :الف:شناخت ساختمان – ساختار و چگونگی کارآیی ساز ب:نحوه بکارگیری و استفاده از هر ساز می باشد.
علوم متفرقه دیگری هستند که اهم آنها عبارتند از آهنگسازی – ارکستراسیون و رهبری ارکستر و همین طور تاریخ نگاری موسیقی – آواشناسی – شناخت مئسیقی محلی و فولکوریک و سایر علوم جدید مربئط مانند : پارتیسیون – کامپوزیشن – فلسفه و ادبیات موسیقایی .

آشنایی با علم نتیک موسیقی :
پایه و اساس موسیقی کلاسیک و متاخرتر موسیقی ایرانی را نتها و علائمی تشکیل میدهند که به منزله الفبای موسیقی هستند و با یاری این نتها که بر خطوط حامل (قالب در بر گیرنده نتها یا الفبای موسیقی ) تشکیل میشوند و با وسیله این ابزار نوازنده – خواننده و آهنگساز احساسات درونی خود را به وسیله اصوات بیان میکند.
و در میان نت سناسی در واقع رکن و اساس مهم یادگیری موسیقی می باشد و برای هر هنر جو به منزله اعداد ریاضی و الفبای فارسی است همانگونه که یک کودک به وسیله حروف و اعداد تحصیل می کن و می آموزد یک هنر جوی موسیقی نیز با نت میآموزد و فراگیری نتها و سایر علائم موسیقی هنر جو را یاری میکند تا پس از مدتی همچون یک محصل موسیقی را یاد بگیرد و همچون نوشتن و شعر گفتن به تصنیف و تنظیم موسیقی و آهنگ قادر شده و بدین وسیله اصوات را ثبت نماید.

تقسیم بندی های موجود – انواع موسیقی

موسیقی محلی
این نوع موسیقی در بر گیرنده قطعات – آهنگها – آوارها و ترانه هایی است که مربوط به مردم یک منطقه و محل خاص در نزد ملل می باشد که بیشتر در مناطق دور از شهر – روستاها – و حتی تئسط کوچ نشینان وجود دارد مانند مئسیقی محلی لری – گیلکی – کردی و یا موسیقی جنوب که در آنها از یکی دو ساز محدود استفاده مسشود و معمولا تک خوانی یا گروه خوانی روستائیان همراه بوده و اغلب با حرکات نمایشی گروهی همراهی میشود.
نغمه های دل انگیز – ملودی های طبیعی و دلنشین و نواهایی بدوی و ساده این نوع موسیقی اغلب ملل جهان امروز – از اهمیت و جایگاه ویژه ای بر خوردار شوده است و اغلب موسیقی دان ها این ملودی ها و مایه های موسیقی محلی را دستمایه ساختن آهنگهای موفق و زیبا نموده اند .

موسیقی ضربی – ضرب دار
این موسیقی دارای تک مایه های ضربی و پر تحرک است و دارای وزن و ضرب معین است و انواع رقصها – مارشهای نظامی و موزیک های پر ضرب و مهیج در این گروه قرار می گیرند.این موسیقی قابلیت تحرک و تهییج زیادی داشته به نحوی که در مواقع اجرا هر شنونده ای را بر می انگیزد.ریتم شاد و سرزنده و فرح بخش این موسیقی قادر به ایجاد احساسات قوی و پر شکوه و با وقار می باشد.

نوع موسیقی ضربی به دلیل خصلتبسیار شاداب و غو زدای خود در ایجاد حس شادی و سرزندگی موثر است . موسیقی سنتی ما بدون ضرب محزون بوده و بر خلاف موسیقی ضربی که برای ایجاد شادی و هیجان و دور شدن از غم و اندوه نواخته میشود – دارای ریتم بکنواخت و غم افزایی بوده . بهترین نمونه موسیقی بدون ضرب انواع ردیف ها و دستگاه های موسیقی آوازی ایران است که این نوع موسیقی به دلیل ماهیت عارفانه و شاعرانه خود (غالب بودن مضمون شعری بر نوع موسیقی ) تفکر بر انگیز و محزون کننده است.

موسیقی کلیسایی یا روحانی
این نوع قطعات موسیقی بیشتر به منظور ایجاد حس دوستی و شفقت و همینطور حس نوعدئستی – خداجویی و حالات روحانی و معنوی ساخته و اجرا میشود. که در کلیساهای کوچک به صورت تک نوازی ارگ یا پیانو می باشد . در این هماهنگی اغلب تک سرایی یا گروه کر نیز با موسیقی همراه میشوند.نوع اصوات کشیده شده و ممتد – زیر و بم های اصوات موسیقی و گروه کر و همین طور وقار و شخصیت نهفته در صداها همگی در خدمت ایجاد حس روحانی و مهر جویی و مهربانی شنوندگان می باشد .

موسیقی مذهبی ایرانی
به طور کلی این نوع موسیقی به سه بخش عمده تقسیم میشود :
۱-انواع موسیقی و سرود های مذهبی که امروزه باب شده و الهام گرفته از روحیات و خصوصیات مذهبی مردم سازها شروع به اجرا می کنند و گاها خوانندگانی با اشعار و مضامین مذهبی و یا اشعار شعرا و ادیبان مشهور ایرانی موسیقی را همراهی می کنند.
۲-نوع دوم و قدیمی تر موسیقی مذهبی و روحانی ایرانی ایران بیشتر به شکل تعزیه خوانی و روضه خوانی – شبیه خوانی – مرثیه های آهنگین – نوحه خوانی و عزاداریها اجرا میشود و در آنها از سازهای محدود برای همراهی خواننده یا خوانندگانی که نقش اصلی و عمده را در اجرای این نوع موسیقی دارند به کار گرفته میشود .
۳-انواع تک خوانی بدون ساز که در خواندن مناجات نامه ها – مرثیه ها – اجرای اذان و تلاوت قرآن و قرائت قرآن مجید با آهنگی مطبوع و دلنشین صورت می گیرد و با آهنگ محزون و جدایی این موسیقی سعی در تلطیف روحیه و ایجاد آرامش و روحیات در مومنین و شنوندگان می نماید.

موسیقی دراماتیک
انواع موسیقی داستانی و یا نمایشی که بر پایه یک درام تاریخی و غیره و نمایان تر نمودن خط اصلی داستان و درام و ماجراهای نمایشی درست میشود.این نوع موسیقی می تواند از انواع موسیقی سازی – آوازی – ترکیبی – رقصی – سمفونیک و مجلسی باشد که مقدمه یا اراتوریو – موسیقی زمینه و موسیقی متن و موسیقی نهایی ترکیب شود .

موسیقی سنتی
این نوع موسیقی ریشه در سنت قومی ملتها و تمدنها با فرهنگهای متغیر شده و یا پیشرفته شده دارد. در محور این موسیقی نکاتی چند مانند تداوم اجرای آن برای شنونده همراه با ایجاد جو و فضای تاثیر کننده و حاکم بر شنونده در محدوده قوانین و قواعد تئوریک مدرن و ارائه توسط موسیقی دانان و اساتید حرفه ای که سعی در ارئه تسلط خود به همراه بیان سنن گذشته دارد – مشاهده میشود .
تسلط بر مراحل شناخت و اجرای موسیقی سنتی ملل و اقوام مستلزم سالها شناخت – و جمع آوری و بررسی اصول گذشته این هنر است مثل موسیقی سنتی ایران که در مجموعه ای از ردیفها – قوانین اجرایی و تئوریک در قالب آوازی – سازی و درک مفاهیم ابعاد و حرکت ملودی ها و از طریق آواز دستگاها و ردیفها و گوشه ها صورت می پذیرد .

موسیقی کلاسیک
نوعی موسیقی که در آن عامل زیبایی و تناسب حرف اول را در مقابل بیان احساس می زند و در این مفهوم این موسیقی در مقابل موسیقی رومانتیک قرار می گیرد . در دوره شناسی موسیقی غربی به اسامی مانند موسیقی باستانی قرون وسطی – کلاسیک – رومانتیک -امپرسیونیسم -اکسپرسیونیسم -نئوکلاسیسم و غیره … بر خوردار می کنیم که مانند ادبیات هر کدام سبک – روش و طریقه خاص اجرا و بیان آثار موسیقیایس غربی است .

موسیقی باستانی
از بخشهای موسیقی ادواری و تاریخی بخشی شامل موسیقی باستانی ملل میشود که به بررسی موسیقی ملل و اقوام کهن باستانی و فرهنگهای باستانی مانند ایران – روم – هند – مصر – عربی – یونانی تا فواصل قبل از سالهای میلادی و شروع دوره تمدن جدید می پردازد .

موسیقی الکترواکوستیک
این فرم موسیقی از ۱۹۵۰ میلادی در غرب مرسوم شد. اولین اثرش توسط اشتکهاوزن به اجرا درآمد. موسیقی فوق ذکر را می توان همان موسیقی دانست که در استودیوهای مجهز با دستگاهای خاص صدابرداری و تخفیف – تبدیل یا تغییر و اکوی صدا را ذکر کرد که به طریقه حضور در فضای با اکوستیک صورت می گیرد .

موسیقی الکترونیک
به وجود آمدن این نوع جدید از موسیقی مرهون ظهور دستگاهای مدرن فوق مدرن صوتی و ضبط اصوات و ژنراتورهای صوتی و سازهایی برقی و سیستم راه اندازی الکترونیک سازها می باشد. در موسیقی الکترونیک آهنگساز – اصواتی را به کمک دستگاهای مورد نظر که تعبیه نموده و در تیزرها- ارگها و گیتارهای الکترونیکی صورت گرفته است.

این مطلب را به اشتراک بگذارید: